ජනවාර්ගික නිජ බිම් සංකල්පය පැහැදිලි කරන්න

ජන වාර්ගිකත්වය යනු කුමක්ද

භූ තැටි කාරක කල්පිතය

     1960 දශකයේ මුල් භාගය වන විට සම්පුර්ණයෙන් පිළිගැනීමට ලක් වු මෙම අදහස ඉදිරිපත් විම සඳහා බලපැ අදහස් ගණනාවක් තිබේ. ශිලා ගෝලයේ සිදුවන අභ්‍යන්තර සංවහන ධාරා හේතුවෙන් ප්‍රධාන වශයෙන් සිදුවන  භූ තැටි චලනය මුහුදු පතුළ විස්ථාපනය වීම, දුපත් චාප නිර්මාණය වීම, සාගරික වැටි ඇති වීම හා ආගාධ ඇති වීම, ගිනි කඳු විදාරණය හා භූමි කම්පා ඇති වීම ආදි ක්‍රියාවලි රැසකට හේතු වේ.පෘථිවිය සෑදී ඇත්තේ විශාල තැටි 14ක එකතුවෙන් බව මෙම අදහසේ මුලික සිද්ධාන්තය වේ. මේවා විශාලත්වය අනුව ප්‍රධාන හා අප්‍රධාන වශයෙන් කාණ්ඩ දෙකකි. (මෙය විවිධ අයට අනුව සංඛ්‍යාවෙන් වෙනස්ව හඳුනා ගනී)

ප්‍රධාන තැටි 7කි

1.                අප්‍රිකානු තැටිය

2.                ඇන්ටාර්ටික් තැටිය

3.                යුරෝපා තැටිය

4.                පැසිපික් තැටිය

5.                ඉන්දු-ඕස්ට්‍රේලියානු තැටිය

6.                උතුරැ  ඇමරිකානු තැටිය

7.                දකුණු ඇමරිකානු තැටිය

අප්‍රධාන තැටි 7කි

1.                අරාබියානු තැටිය

2.                ජුවාන් ඩි ෆැකා තැටිය

3.                නස්කා තැටිය

4.                ස්කොටියා තැටිය

5.                කැරිබියානු තැටිය

6.                කොකොස් තැටිය

7.                පිලීපින සාගරික තැටිය

මෙම තැටි ඉතා සෙමින් චලනය වන බව සොයා ගැනුනේ දෙවන ලෝක යුද්ධයට ආදාලව කෙරැණු සාගරික පතුල් නිරික්ෂණ හේතුකොට ගෙනය. වි‍ශේෂයෙන් මධ්‍ය සාගරික වැටිය ආශ්‍රීත අධ්‍යයනයන් මීට හේතු වී ඇත. 1950 වන විට සාගර පතුලේ භූ රූපනය දැක්වෙන ක්‍රමානුකූලව සකස් කරන ලද මුල්ම සිතියම සකස් කෙරිණි. මෙම සිතියමේ  අත්ලාන්තික් සාගරය මැදින් දිවෙන කොඳුනාරටියක් වන මේ සාගරික වැටිය ආශ්‍රීතව සාගරයේ  ‍ඉතා ගැඹුරු පැලුම් කිහිපයක් තිබෙන බවත් වැටිය දෙපස සාගරයේ අධික ගැඹුරු බවත් භූ චුම්භකත්ව විශමතාවන් හඳුනා ගත හැකිවීමත් ආදිය නිසා පළමු අවධානයන් ඊට යොමු වීමට හේතු විය. මධ්‍ය සාගරික වැටිය ආශ්‍රීත පාෂාණ වයසින් අඩු බවත් එහි දෙපසට යන විට (ඇමරිකානු හා අප්‍රිකා යුරෝපානු මහද්වීප දෙසට) පාෂාණ වල වයස ක්‍රමයෙන් වැඩි වෙන බව බව ද සොයා ගැණනි.

මෙසේ සාගරික පතුල් පුළුල් වන්නේ නම් පෘථිවියේ හැඩය හා ප්‍රමාණය නිරන්තරයෙන් වෙනස් විය යුතුය සහ වර්ධනය විය ව්‍යුතුය යන අදහස නිසා මේ සම්බන්ධව අදහස් ඉදිරිපත් කෙරුණු මුල් කාලයේ විද්වතුන් ට තිබු ප්‍රධාන ගැටළුවක් විය. 1962 දී ප්‍රින්ස්ටන් විශ්ව විද්‍යාලයේ H. Harry Hess විසින් මධ්‍ය සාගරික වැටිය පිළිබඳ අගනා තොරතුරු රාශියක් අණාවරණය කරන ලදී. මෙයින් ප්‍රධාන වශයෙන් සාගර පතුළ පුළුල් වන බව ද සාගර  පතුල් වල පිහිටි කඳු වල මුහුණත ප්‍රදේශ උණුසුම් බවට ද අදහස්  ඉදිරිපත් විය. එමෙන්ම සාගරික පතුල් පුළුල් වනවා සේ ම ඇතැම් පටු සාගරික ආගාධ දිගේ  කබොල කිඳා බසින බව අදහස් කෙරිණි. මෙසේ පෘථිවි කබොල ආශ්‍රිත සිදු වීම් තුළින් තැටි කල්පිතය ගොඩ නැඟිණි. මෙහිදි විශේෂ අවධානය යොමු වුයේ තැටි මායිම් හි චලන පිළිබඳව ය.තැටි මායිම් ප්‍රධාන වශයෙන් වර්ග 3 කි.

·       අපසාරි චලන (නිර්මාණ තැටි මායිම්)

·       අභිසරණ මායිම් (කිඳා බහින විනාශකාරී මායිම්)

·       පරිවර්තන මායිම් / පරිණාමන විභේද

උපුටා ගැනීම අන්තර්ජාලයෙනි.

මෙම මායිම් වල ක්‍රියාකාරීත්වයන් එකිනෙකට වෙනස් වේ.

·       අපසාරි චලන (නිර්මාණ තැටි මායිම්)

                   උදාහරණ: මධ්‍ය සාගරික වැටිය

        ඉහත දැක්වෙන්නේ අපසාරි තැටි චලනය පිළිබඳ පැහැදිලි කරනු ලබන  සරළ ද්විමාන රූප සටහනකි. A  හා B ලෙස හඳුන්වා ඇති තැටි දෙකක් එකිනෙකාට විරැද්ධ දිශා වලට ගමන් කිරීම නිසා ඈත් වේ. මෙම ඈත් වීම හේතු කොට ගෙන මැදින් සෑදෙන හිඩසට ප්‍රාවණයේ පිහිටි ද්‍රවීභූත පාෂාණ වන ලාවා මතුපිටට විදාරණය වේ. මතු පිට උෂ්ණත්වය අඩු බැවින් එවා සිසිල් වේ. මෙම ක්‍රියාවලිය අඛණ්ඩව සිදු වන බැවින් අපසාරි චලන සිදු වන තැටි මායිම් වල පෘථිවි කබොල නැවත නැවතත් නිර්මාණය වේ.

          මධ්‍ය සාගරික වැටිය වාර්ෂිකව සෙන්ටි මීටර 2.5 ක් පමණ වර්ධනය වන අතර වසර මිලියනයක දී එය කිලෝ මීටර 25 ක් පමණ වර්ධනය වන බව සොයා ගෙන ඇත.එමෙන් ම පසුගිය වසර මිලියනය100-200 පමණ කාලයක් තුළ  ඇමරිකාව, යුරෝපය හා අප්‍රිකාවෙන් වෙන් වී නූතන තත්ත්වයට පත්වී ඇති බව ඇති බව විද්වතුන් ගේ අදහසයි.

·       අභිසරණ මායිම් (කිඳා බහින විනාශකාරී මායිම්)

 

                   උදාහරණ: දකුණු ඇමරිකානු තැටියේ බටහිර වෙරළ හා නැස්කා තැටියඅතර මායිම 

 

         ඉහත දැක්වෙන සරළ ද්වීමාන රූප සටහනේ දැක්වෙන පරිදි තැටි දෙක එකම දිශාව ගමන් කරනු ලැබේ. මේ නිසා ඒවා  එකිනෙක හා ගැටේ. මෙසේ ගැටීමෙන් ඉතා විනාශකාරී දේ සිදු විය හැක.භූමි කම්පා ඇතිවීම, ගිනිකඳු විදාරණය වීම, දුපත් චාප ඇතිවීම, සාගරික ආගාධ ඇති වීම, නැමි කඳු ඇති වීම, ආදිය සිදු වේ. මෙම තැටි මායිම් ආශ්‍රීතව සිදුවන තවත් විශේෂ සිදු වීමක් වන්නේ එක් තැටියක් යටින් තවත් තැටියක් ගිලා බැසීම ය. ඉහත උදාහරණයක් ලෙස දී ඇති නස්කා සාගරික තැටි මායිම දකුණු ඇමරිකානු තැටි මායිම ඉදිරියේ මෙසේ  මෙසේ කිඳා බසිනු ලැබේ.

          මෙවැනි තැටි මායිමක සිදු විය හැකි තවත් සිදු වීමක් වන්නේ මහද්වීපික තැටියක් තවත් මහද්වීපික තැටියක් හා ගැටිය හැක. මෙවැනි ගැටිමක් හේතුවෙන් හිමාලය කඳු වැටිය නිර්මාණය වී ඇත. මෙවැනි  මායිම් නිසා ඇති වු  සුප්‍රකට නැමි කඳු රාශියක් ලොව පුරා ඇත.

         

·       පරිවර්තන මායිම් / පරිණාමන විභේද

                            

                             උදාහරණ: පැසිෆික් තැටිය හා උතුරු ඇමරිකානු තැටිය හේතුවෙන් සැන් ඇන්ඩ්‍රියාස් විභේදය ඇති වීම.

 ඉහත රුප සටහනට අනුව වර්ණ දෙකකින් දක්වා ඇති ආදර්ශ තැටි දෙක ආංශිකව චලනය වේ.මේවා බොහොමයක්  පිහිටා ඇත්තේ සාගර පතුල් වල ය.

මෙසේ තැටි මායිම් සියල්ලක් ම  ඉහත දැක්වු පරිදි  ම සරළ ලෙස ක්‍රියාත්මක නොවේ. මෙම තැටි චලන; එකම තැටියක චලන වර්ග කිහිපයක් ම සිදු වන තරමට සංකීර්ණ ය. එකම වර්ගයේ හෝ වෙනස් වර්ග තුනක තැටි මායිම්  හමුවන කලාප ‘ත්‍රිත්ව සන්ධි’ (තුන් කුට්ටි සන්ධි) ලෙස හැඳින් වේ. මෙසේ භූ තැටි ගමන්කිරිමට (චලනය වීමට) හේතුවන චාලක ශක්තිය සපයනුයේ පෘථිවි අභ්‍යන්තරයේ ඇති වන සංවහන ධාරා ය (නමුත් මේ පිළිබඳ තවමත් පර්යේෂණ සිදු වෙමින් පවති). මෙම සංවහන ධාරාවන්ගේ චලන ශක්තිය ඇති වන්නේ පෘථිවි අභ්‍යන්තරයේ පවතින විකීරණශීලි ක්ෂය වීම් හා පෘථිවි අභ්‍යන්තරයේ ඇතැයි සැලකෙන අධික උෂ්ණත්වයන් තවමත් ඉතිරි වී ඇතැයි සැළකෙන ‘අවශේෂ තාපයන්’ ගෙනි.

 තාප සංවහනය පෘථිවි ශිලා ගෝලය තුළ සිදුවන ආකාර කිහිපයක් ඇති බව නුතන ශ්‍රී ලංකාවේ භූ ගෝල විද්‍යාව පිළිබඳ  සෙනවි එපිටවත්ත ඇඳුරු තුමා එතුමාගේ භොතික භූගෝල විද්‍යාව 1 (භූ රූප විද්‍යාව) නම් ග්‍රන්ථයේ (දෙවන පරිච්ඡේදය 71, 72 පිටු ) දක්වා ඇත. ඊට අනුව

·       උපරීම ගැඹුර කී.මී.300 දක්වා ක්‍රියාත්මක වන නොගැඹුරු සංවහන කලාපය.

·       මතුපිට සිට කී.මී. 700 දක්වා ක්‍රියාත්මක වන ඉහළ ප්‍රාවරණ කලාපයේ සංවහන කලාපය.

·       පෘථිවි හරයට ඉහළින්  සමස්ත ප්‍රාවරණය ම තුළ සිදු වන සංවහන කලාපය.

 

·       වැටි තල්ලුව.

 

   
ගුරුත්ව රූටා යාම.

පොරු රූටා යාම.

        

ඉහත රුප සටහන් සෙනවි එපිටවත්ත මහතා ගේ ඉහත සඳන් කරන ලද ග්‍රන්ථය (71, 72, පිටු) පරික්ෂා කරමින් ඒ අනුව අඳින ලදී. වඩා හොඳ පැහැදිලි කිරීමක් අවශ්‍ය නම් එම ග්‍රන්ථය පරික්ෂා කිරිම වඩාත් උචිත වේ. 

 

තැටි මායිම් දැක්වෙන සිතියමක්

තැටි ගමන් කිරීම පිළිබඳ පරික්ෂා කිරීමට යොදා ගනු ලබන ශිල්පීය ක්‍රමය හඳුන්වන්නේ ‘ඉතා දිර්ඝ මුල රේඛා නිරෝධන මාන ක්‍රමය’ (very-long-baseline interferometry (VLBI)) ලෙස ය.1980 පමණ සිට මෙය භාවිතා කරනු ලැබේ. මේ අනුව පෙනී යන්නේ සාගර පතුළ නිරන්තරයෙන් ප්‍රතිචක්‍රීකරණයට බඳුන් වෙමින් පවතින බවය. සාගර පතුළේ පාෂාණ වල උපරීම වයස  වසර මිලියන 180 ක් පමණ (ජුරාසික අවධියට අයත්) වන බවත් මහද්වීපීක කබොල මත හමුවන ෆොසිලයන්ගේ වයස අනුව බලන විට  මහද්වීපික කබොල සාගරික කබොලට වඩා වයසින් ඉතා ම වැඩි බවත් හඳුනා ගෙන ඇත. මෙම මතය පිළිගැනීමට ලක් වීමත් සමඟ ම එතෙක් බැහැර  කර තිබු ඇල්ෆඩ් වේග්නර් ගේ මහද්වීප ප්ලවන කල්පිතය ද පිළිගැනීමට ලක්විය.

ආශ්‍රිත මුලාශ්‍ර:

·       භූ රූප විද්‍යාව, සෙනවි එපිටවත්ත, ස්ටැම්ෆඩ් ලේක් ප්‍රකාශන, 2006.

·       පාරිසරික භූ ගෝල විද්‍යාව, අධ්‍යාපන ප්‍රකාශන දෙපාර්තමේන්තුව,1996.

·       ඛනිජ පාෂාණ හා පරිසරය,භූ විද්‍යා සංගමයේ ප්‍රකාශන,1997.

ප්‍රජා විද්‍යාව හා මර්ත්‍යතාවය.

          ප්‍රජා විද්‍යාවෙන් කෙරෙනුයේ ප්‍රජාව පිළිබඳව නැතහොත් ජන සංඛ්‍යාව හා ඒ සම්බන්ධ සියලු ආකාරයේ අධ්‍යයන කටයුතුය.  ප්‍රජා විද්‍යාව යන්න සඳහා භාවිතා කරනු ලබන ඉංග්‍රීසි භාෂාවේ එන Demography  යන වචනය ලතින් භාෂාවෙන් බිඳි ආ වචන දෙකක එකතුවකි.  (එනම් Deoms යන වචනයෙන් ප්‍රජාව  යන්න ද  Graphia - විදහා දැක්වීම / හුවා දැක්වීම යන අරුත් ද මතුවේ.)  ප්‍රජා විද්‍යාව ‘විද්‍යාවක්’ ලෙස වර්ධනය වනුයේ ජෝන් ග්‍රාන්ට් විසින් මර්ත්‍යතාවය පිළිබඳව 1662 දී සිදුකළ අධ්‍යයන හා පර්යේෂණ හේතුකොට ගෙනය.

          එහෙත් ප්‍රජා විද්‍යාව පිළිබද මානව අවධානයන් යොමුවන්නේ ඉතා ඈත අතීතයේ සිටය. අතීත ග්‍රිසියේ පුර රාජ්‍යය සංකල්පය වැනි සංකල්ප එහි එක් අංගයක් පමණක් වේ. අද වන විට ඉතා දැඩි අවධානයක් ජන සංඛ්‍යාව සම්බන්ධව යොමුව පවතින්නේ එය බිලියන 7ක් පමණ වන හෙයිනි. (එක්සත් ජාතින්ගේ ජන ගහණ වාර්තාව - 2011) මෙම සංඛ්‍යාව පෘථිවියට දරා ගත නොහැකි නොවුවත් ජන ගහණය පාලනයකින් තොරව වර්ධනය වීම පිළිබඳව සමස්ත ජාත්‍යන්තර ප්‍රජාව ම එකඟ නොවන අතර එහි ඒ ඒ රාජ්‍යන්ට ආවේණික ප්‍රතිපත්ති තිබේ.

          ජන සංඛ්‍යාවේ ස්වභාවික වර්ධනයට තුඩු දෙන සාධක 2 කි. ඒ උපත් හා මරණය. මේ අතරින් මරණය නොවැලැක්විය හැකි සාධකයක් බව අතීත සමාජ පිළිගන්නා ලදී. විශේෂයෙන් අපරදිග වැසියෝ මරණයට දේවත්වය ආරුඪ කිරීමත් සමඟ මරණින් මතු ජිවිතය, පුනරුප්පත්තිය, අමරණීය වීම, ආදී අදහස් සංකල්ප මතුවිය. ආගම් මඟින් ත්‍රීව කළ මේ අදහස පසු කාලීන ව වර්ධනය වු  විද්‍යාත්මක චින්තනය සහ සොයා ගැනීම්, කාර්මික විප්ලවය, තාක්ෂණය  සමඟ වෙනස් විය.

          එංගලන්තයේ 14 - 15 සියවස් තුළ හටගත් දුර්භික්ෂයක් හේතුවෙන් එරට පාලකයෝ කෘෂිකර්මාන්තය සඳහා ජනතාව දිරිමත් කරන  ලදි. මේ සඳහා අවශ්‍ය විවිධ සරළ උපකරණ සැදීම තුළින් කාර්මික විප්ලවය පැන නැඟි බව තිස්ස ඊරියගම විසින් ඔහුගේ ‘එංගලන්තයේ ආර්ථික ඉතිහාසය’ නම් කෘතියේදි පෙන්වා දී ඇත. මෙසේ ඇති වු කාර්මික විප්ලවයේ අතුරු ඵලයක් ලෙස විද්‍යාව හා තාක්ෂණය  පෝෂණය වෙමින් වර්ධනය වු අතර මෙම අති විශාල සිදුවීම්වලියෙහි ඵලයක් ලෙස වෛද්‍ය විද්‍යාවේ දියුණු විය.  එසේ ලැබුණු  අති විශාල ඥන සම්භාරය හේතු කොට ගෙන ජන සංඛ්‍යාවේ ස්වභාවික වර්ධනයට තුඩු දෙන සාධක දෙක  පාලනය  කිරීමට එනම්, 

·        උපත්  පාලනය කිරීම

·        මරණය පමා කිරීම

                      තුළිණි. මේ හේතුවෙන් ක්‍රි.ව.1650 සිට 1950 පමණ වන තෙක් යුරෝපයේ ජන සංඛ්‍යාවේ ස්ඵෝටනයක් සිදු විය. මෙසේ වර්ධනය වු ජන සංඛ්‍යාව 1750 දී මිලියන 127 ක් ද 1800 දී මිලියන 175 ක් දක්වා වර්ධනය විය.  1914 දී යුරෝපයේ සමස්ත ජන සංඛ්‍යාව මිලියන 452 ක් වු අතර දෙවන ලෝක යුද්ධය අවසාන වන විට එය මිලියන 570 ක ජනගහනයක් වාර්තා කර තිබේ. (Geography for advanced study - 361 පිටුව). මේ අනුව පැහැදිලි වන්නේ යුරෝපයේ ජනගහනය සියවස් 3 ක පමණ කාලය තුළ වේගයෙන් වර්ධන වු ආකාරය ය.

          මෙම තත්ත්වය තවදුරටත් වර්ධනය විම පිළිබඳව 1798 දී අවධානය යොමු කළ තෝමස් රොබට් මෝල්තස් ඔහුගේ ජනගහනය පිළිබඳ සුප්‍රකට ලිපිය (An Essay on the principle of population - 1978)  ඉදිරිපත් කරනු ලැබේ. මෙම මතය ඉදිරිපත් වීමට ප්‍රථම ලෝකයේ පැවති වාණිජවාදී ප්‍රතිපත්තිය විසින්  නිෂ්පාදනය ඉහළ දැමිම පිණිස ශ්‍රමය ලබා ගැනීම සඳහා ජනගහනය වර්ධනය වීම සුබවාදී ලෙස සලකනු ලැබිණි. වාණිජවාදය මධ්‍යතන යුගයේ අවසාන භාගයෙන් පැණ නඟින්නක් වන අතර ඊට ප්‍රථම ලෝකයේ සිටි කොන්ඩෝසෙට්, විලියම් ගොඩ්වින්,  වැනි අය ජනගහනය වර්ධනය වීම පිළිබඳ සුබවාදිව ද කොන්පියුසිස් වැනි චීන චින්තකයන්, ග්‍රීක දාර්ශනිකයන්, මැකියාවෙල්ලි ආදීන්  ජනගහනය වර්ධනය වීම පිළිබඳ  අසුබවාදිව ද අදහස් ඉදිරිපත් කරන ලදී. මෝල්තස් විසින් ඉදිරිපත් කළ අදහස ජනගහනය පාලනය සම්බන්ධයෙන් ලෝකයට ඉදිරිපත් කරන ලද ප්‍රථම හෙළිදරව්ව ලෙස ඇතමුන් විසින්  පිළිගනු ලැබේ.

ප්‍රජා විද්‍යා ඉතිහාසය තුළ මෝල්තස්ගේ දැවැන්ත ප්‍රතිරූපය ගොඩ නඟනු ලබන්නේ,  යුරෝපයේ වේගයෙන් වර්ධනය වු ජනගහනය සම්බන්ධව ඔහුගේ අවධානය විසිනි. ඔහුගේ අදහස තුළ මර්ත්‍යතාවයට ලැබුණු තැන ඉතාම වැදගත්ය. මන්ද යත් මෝල්තස් විසින් උපත් පාලනය හා ආහාර නිෂ්පාදනය පිළිබඳ විනා මර්ත්‍යතාවය පිළිබඳ පිළිබද විමසිමක් කොට නැත්තේ එය සෑම විටම පාහේ ‘පාලනයෙන් තොර නොවැලැක්විය හැකි, සාධකයක්’ ලෙස  අතීතයේ දී සලකනු ලැබු බැවිණි. නමුත් මෝල්තස් විසින් මෙසේ නොතකා හැරි සාධකයේ එනම් මර්ත්‍යතාවයේ හැසිරීම දියුණු වෙමින් පැවති වෛද්‍ය විද්‍යාව මඟින් පමා කිරීම යුරෝපීය ජන සංඛ්‍යා ස්ඵෝටනයට  බලපෑ එක් ප්‍රබල හේතුවක් විය. එවකට යුරෝපයේ සිදු වු  ජන සංඛ්‍යා ස්ඵෝටනයට හේතුව සඵලතාවය ඉහළ යාම නොව ‍මර්ත්‍යතාවය පහළ වැටීම බව නොටෙස්ටයින්ගේ ජන විද්‍යාත්මක සංක්‍රාන්ති සංකල්පයෙන් ද  පැහැදිලි වේ.

          මර්ත්‍යතාවය පිළිබඳව ලෝකය පුරා විවිධ මතවාද ගොඩ නැඟීමට හේතු බොහෝමයක් ඇත. ඒ අතර  ජීවින් උපත ලැබීම පිළිබඳව  අතීතයේ දී පැවති බොහෝ රහස් (ඕපපාතික ජනනවාදය, ස්වයංසිද්ධ ජනනවාදය ආදිය)  විද්‍යාත්මක සත්‍යයන් මඟින් අනාවණය කර ගනු ලැබුව ද මරණයට බලපානු ලබන හේතු මිස ඉන් එහා යමක් අනාවරණය කර ගැනීමට විද්‍යාවට නොහැකි වීම වේ.‍ මරණය පිළිබඳ ගොඩ නැඟි ඇති සංකල්ප සියල්ල එකට ගෙන බලන කළ ඒවා වර්ග  දෙකකට  බෙදිය හැක.

                   (1).  පාරභෞතික සංකල්ප. (සමාජ , සංස්කෘතික , දේව / ඇදහිලි ,                               මානව පිළිගැනීමට ලක් වුවත් නුතන විද්‍යාව මඟින් තහවුරු                               නොවු සංකල්ප.)

                   (2).  භෞතික සංකල්ප. (නුතන විද්‍යාව මඟින් තහවුරු කළ                                          සංකල්ප.)

2.2  මරණය හා මර්ත්‍යතාව පිළිබඳ නිර්වචන.

          මර්ත්‍යතාවය පිළිබඳ පොදු නිර්වචනයක් නැත. විවිධ ආයතන හා පුද්ගලයන් විසින් මර්ත්‍යතාවය  තම තමන්ගේ දෘෂ්ටි පථයට අනුව විග්‍රහ කොට ඇත. ඒ අනුව එක්සත් ජාතින්ගේ සංවිධානය මරණය යන්න නිර්වචනය කොට තිබේ.

          “මරණය යනු සජීවී උපතකින් පසුව ඕනෑම අවස්ථාවකදී එම ප්‍රාණියාගේ ප්‍රාණය නිරුද්ධ වීමය.”

විකිපීඩියා ශබ්ද කෝෂය මරණය යන්න නිර්වචනය කරනු ලබන්නේ එක්සත් ජාතීන්ගේ හඳුනා ගැනීම අනුව ම යමින් ය.

          “Death is the termination of the biological functions that sustain a living organism.”

ඔක්ස්ෆර්ඩ් ශබ්ද කෝෂය මරණ අර්ථ ගන්වන්නේ ඉතාම කෙටියෙන් වුව.් නියම අර්ථය ජනනය වන ආකාරයට ය.

“die (v.) = stop living”

          මෙසේ ලෝකය පුරා විවිධ ආයතන හා පුද්ගලයන් කොතෙක් අර්ථ දැක්වීම් කළ ද වෛද්‍ය විද්‍යාත්මක වශයෙන් මරණය යන්න පිළිගනු ලබන්නේ කොන්දේසි කිහිපයක් සම්පුර්ණ වු විටය.

 එනම්;

·        මොළයේ ක්‍රියාකාරීත්වය

·        ශ්වාස නාල පද්ධතියේ  ස්වභාවික ක්‍රියාකාරීත්වය

·        රුධිර සංසරණ පද්ධතියේ ක්‍රියාකාරීත්වය

                   යන අංගයන්ගෙන් එකක් හෝ කිහිපයක් යලි සැකසිය නොහැකි ලෙස නතර වීම හෝ අකර්මණ්‍ය වීමය.

          මර්ත්‍යතාවය යනු මරණ ප්‍රමාණීකරණය කිරීමක් වේ.  එය යම් කාල සීමාවක් තුළ ප්‍රදේශයක සිදුවන මුළු මරණ ප්‍රමාණය හා ඒ පිළිබඳව කරනු ලබන  විද්‍යාත්මක අධ්‍යයනයකි. මර්ත්‍යතාවය මැනීම සඳහා “දළ මරණ අනුපාතිකය” භාවිතා කරනු ලැබේ. ඒ මඟින් යම් නිශ්චිත කාල සීමාවක් තුළ යම් නිශ්චිත ප්‍රදේශයක සිදුවන මරණ සංඛ්‍යාව එහි  මධ්‍ය වාර්ෂික ජනගහනයෙන් බෙදා ප්‍රතිශතයක් ලෙස දක්වනු ලැබේ.  එය පහත පරිදි ගණනය කෙරේ.

දළ මරණ අනුපාතය ගණනය කිරීමට ගනු ලබන සූත්‍රය

 

2.3 මර්ත්‍යතාවයේ උප බෙදීම්.

          මරණය ඉතා සංකීර්ණ ප්‍රස්තූතයක් වේ. එය විවිධ මට්ටමින් ජීවින්ගේ ජිවිත අඩාල කරනු ලබයි. එමෙන් ම එය ඕනෑම අවස්ථාවක සිදු විය හැක. මේ හෙයින් එය, සිදු වන වයස අනුව කාණ්ඩ ගත කොට තිබේ.

·     භ්‍රෑණ මරණ.

            සංසේචිත සජීවි කළලයක් එය ප්‍රතිසන්ධිය ලැබු දින පටන් කළලය ප්‍රසුත කරන දිනය දක්වා කාලය තුළ සිදු විය හැකි ප්‍රාණය නිරැද්ධ වීමක් මෙම කාණ්ඩයට අයත් වේ. මෙම භ්‍රෑණ මරණ;  පුර්ව භ්‍රෑණ මරණ (පිළිසිඳ ගැනීමේ සිට සති විස්ස දක්වා)  හා පශ්චාත් භ්‍රෑණ මරණ (පිළිසිඳ ගැනීමේ සිට සති විස්සත් සති හතළිහත් දක්වා) ලෙස කොටස් දෙකකට බෙදා තිබේ.

·     ළදරු මරණ.

            සජීවි උපතකින් පසු වයස අවුරැදු 1 දක්වා (සජීවි  උපතකින් පසු  පළමු දින 365 ක කාලය) තුළ සිදුවන මරණ මීට අයත් වේ. සජීවි උපතෙන් පටන් පළමු දින 28 ක කාලය තුළ සිදුවන මරණ නවජ (නවසූත) මරණ ලෙසත් දින 28ත් 365 ත් අතර සිදු වන මරණ පශ්චාත් නවසූත මරණ ලෙසත් බෙදා වෙන් කර තිබේ.

·     ළමා මරණ.

            සජීවි උපතකින් පසු පළමු වසර පහ තුළ සිදුවන මරණ මීට අයත් වේ.

·     මාතෘ මරණ.

            ගර්භණි භාවය හෝ එම තත්ත්වය හේතු කොට ගෙන සිදුවන මරණ මේ යටතේ හදුනා ගනු ලැබේ.

·     රෝග මර්ත්‍යතා අනුපාතිකය.

         යම් රෝගයක් වැළදී මිය යන සංඛ්‍යාව මින් මනිනු ලබන අතර රෝගය වැළදුණු  පුද්ගලයන් 1000 කට හෝ 10000 කට සාපේක්ෂව මනිනු ලබයි.

·     වයස් විශේෂිත මරණ.

            මෙය තවත් උප බෙදිම් රාශියකින් යුක්ත වේ. සිදුවන වයස අනුව කාණ්ඩ ගත කරනු ලැබේ.

                    මෙසේ මර්ත්‍යතාවය පිළිබඳව විවිධ  සංරචක මත ඇති කරගන්නා ලද උප බෙදීම් රාශියක් තිබේ. මෙම විශ්ලේෂණ හේතු කොට ගෙන මර්ත්‍යතාවය හෝ මරණය පිළිබඳ මිනුම් සංකීර්ණ ස්වභාවයක්  උසුලයි. වෛද්‍ය විද්‍යාත්මකව මරණය කෙරේ බලපාන හේතු / සාධක ප්‍රධාන කොටස් දෙකකට බෙදේ.

1.              ජීව විද්‍යාත්මක හේතු.

2.              ප්‍රජා හා සමාජ විද්‍යාත්මක හේතු.

          ඉහත සාධක දෙක වෙන් වෙන් වශයෙන් ද තනිව ද මරණය සඳහා හේතු නිර්මාණය කරයි. සමාජ විද්‍යාත්මක හේතු ඉතාම සංකීර්ණ ලෙස තවදුරත් බෙදී යන අතර මරණය සඳහා බලපාන ජීව විද්‍යාත්මක හේතු අතර හෘදය ආශ්‍රිත රෝග ප්‍රධාන වේ . 2002 වසරේ ලෝකයේ මරණ 12.6 % ක් හෘදය ආශ්‍රිත රෝග නිසා සිදුව  තිබේ. එම වසරේ ම 9.7 % ක් මෂ්තිෂ්කයේ ආබාධ නිසා ද 6.8 % ක් ශ්වසන රෝග නිසා ද 4.9 %  ක් ඒඩ්ස් රෝගය නිසා ද මිය ගොස් තිබේ. 4.8 % ක් මිය යාමට හේතුව පෙනහළු ආශ්‍රිත නිධන් ගත රෝග වන අතර අතීසාරය (පාචනය) හේතු කොට ගෙන 3.2 % ක් ද ක්ෂය රෝගය හේතුවෙන් 2.7 % ක් ද ශ්වාසනාලය හා පෙනහල්ලේ පිළිකා නිසා  ද 2.2 % ක් ද මැලේරියාව හේතුවන් ද මිය ගොස් තිබේ. (http:// en.wikipedia.org/wiki/mortality trends )

          ලෝකයේ  වැඩිම මර්ත්‍යතා අවධානමක් දරණුයේ ළමුන් හා වයස් ගත කාණ්ඩ වේ. ඒ නිසා සාමාන්‍යයෙන් මර්ත්‍යතා වක්‍රය J අක්ෂරයේ හැඩය ගනී. නමුත් සංවර්ධනය වෙමින් පවතින බොහෝ රටවල මර්ත්‍යතා වක්‍රය U හැඩයක් ගනු ලබන්නේ ඒ රටවල වයස් ගත මරණ මෙන්ම ළමා මරණ ද ඉහළ බැවිනි.