ලෝකයේ විභේද

          ලෝකයේ විභේද යනුවෙන් අදහස් කරන්නේ පෘථිවි තලයේ සිදුවන විවිධ පැලීම් නිසා භූමිය දැදුරැ වී ඒ වෙන්වු තැන තිබෙන පාෂාණ තල දෙක චලනය වී විතැන් වීම නිසා සෑදෙන භූ රෑප වේ. මේ නිසා සිදු වේ යැයි බලා පොරොත්තු වන ප්‍රධානත ම ක්‍රියාවලිය වන්නේ, බිඳුණු තැනින් වෙන් වන පාෂාණයෙන් එක් කොටසක් ගිලා බැසිය හැකි වීමයි.

සුප්‍රසිද්ධ කිලෝ මීටර 1300 දිගැති සෙන් ඇන්ඩ්‍රියාස් විභේදය, කැලිෆෝනියාව, එක්සත් ජනපදය.  (ඡයාරෑපය අන්තර්ජාලයෙනි.)

විභේදයක් කිලෝමීටර සිය ගණනක් දිගු විය හැකි සේම ඉතාම කුඩා ද විය හැකියි.

මේ පෑනත් එක්ක සංසන්දනය කර බලන විට මේ විභේදයන් ඉතාම කුඩා ඒවා. 

(ඡයාරෑපය අන්තර්ජාලයෙනි.)

ඒ වගේ ම විභේදයක් කියන්නේ පාෂාණයක් කිහිප තැනකින්ම බිඳ දමන දැවැන්ත ක්‍රියාවක්. 

ඡායාරෑපයේ පෙන්වනවා පාෂාණය කිහිප අවස්ථාවක් ම විභේද වෙලා තියෙන ආකාරය. 

 (ඡයාරෑපය අන්තර්ජාලයෙනි.)

විභේදයක් පාෂාණ ස්ථර කෙරෙහි ඇති වන ආතතිය (පාෂාණ තලයක් පැලිලා ඒ පැළිම සිද්‍ධ වෙච්ච තැනින් ඈත් වෙනවා) හේතුවෙන් හා සම්පීඩනය ( සම්පීඩනය වීම කියන්නේ පාෂාණ තලයක් පැලී ඒ පැලීම සිදු වු ස්ථානයෙන්  ඉතා ළං වීම. ඕනවට වඩා ළං වීම නිසාත් පාෂාණයක් බිඳි යන්නට ඉඩ තිබේ.) හේතුවෙන් ඇති විය හැක.  පාෂාණයක හංගුර බව අනුව (පහසුවෙන් කැඩෙන සුළු බව අනුව) විභේදය එකිනෙකට වෙනස් වේ.

ලෝකයේ පවතින විභේදයන් ඒවා සිදු වු පසු ඒ පාෂාණ ගමන් කර ඇති දිශාව අනුව විවිධ කර හඳුනා ගනී. පහත සිතියමෙන් දැක්වෙන්නේ ලෝකයේ විභේද පිහිටි ස්ථාන. බලද්දි ලෝකේ පුරාම විභේද තියෙනවා වගේ පේනවා. මහ කඳුවැටි විහිදිලා යන බිම් දිගේ කොහොමත් මේ විභේද තියෙනවා. 

            http://www.physicalgeography.net/fundamentals/10l.html

 විභේදයක් සිදුවීම සඳහා විභේද රේඛා එකක් හෝ කිහිපයක් අවශ්‍ය වේ. (විභේද රේඛාවක් යනු භූමියේ සිදුවන පැළිම් රේඛාවකි).

(ඡායාරෑපය : අන්තර්ජාලයෙනි)

පහත දැක්වෙන්නේ විභේද වර්ග කිහිපයකි.

සාමාන්‍ය විභේදය

                           http://www.physicalgeography.net/fundamentals/10l.html
           

(ඡායාරෑපය : අන්තර්ජාලයෙනි)

මෙය නිර්මාණය වන්නේ ආතතිය නිසායි. මෙහිදි පාෂාණ කොටසක් උඩු අතට (සිරස් අතට ) තල්ලු වීම හෝ යටට ගිලා බැසීම සිදුවී ඇති අතර උඩට ගිය පාෂාණ කොටස උඩු පැන්ම යනුවෙන් ද යටට ගිය පාෂාණ කොටස යටි පැන්ම වශයෙන් ද හඳුන්වනු ලබයි. මේවා මීටර ගණනේ සිට කිලෝ මීටර ගණනාවක් දක්වා දිගු විය හැක. 

ආනත විභේදය

(ඡායාරෑපය අන්තර් ජාලයෙනි.)

සාමාන්‍ය විභේදයකට ඉතාම සමාන නමුත් මෙහි කැපී පෙනෙන ලක්ෂණය වන්නේ විභේද රේඛාව ආනතව පිහිටිම ය. සමහර පොත් පත් වල මෙය සරල විභේදය වශයෙන්ම හඳුනා ගනී.

උදාහරණ:

අප්‍රිකාවේ ඩ්‍රැගන්ස්බර්ග් කඳු වැටියේ පහළ ප්‍රදේශවල දක්නට ඇත. 

ප්‍රතිවර්තිත/උඩුවත්/උඩුකුරැ විභේදය

 

                                        http://www.physicalgeography.net/fundamentals/10l.html

සම්පීඩනය වීම හේතුවෙන් ප්‍රතිවර්තිත/උඩුවත්/උඩුකුරැ විභේදයක් ඇති වේ . පාෂාණ ස්ථර දෙකටම ලැබෙන පීඩනය සමාන වු විට එක පාෂාණ ස්ථරයක් අනෙක මත නැඟි සිටීම නිසා ඇති වේ. උඩට ගිය කොටසේ යටින් කිසිදු ආධාරකයක් රහිතව පිහිටන හෙයින්  මෙවැනි බිම්  නාය යා හැක. 

(ඡායාරෑපය අන්තර් ජාලයෙනි.)

 

Reverse fault with drag of sediments on the up-throw side (Cape Peninsula, South Africa)  http://geologicalintroduction.baffl.co.uk

                මේ විභේද සමහර අය අධ්‍යයනය කරනු ලබන්නේ උළැඟි විභේදයේම කොටසක් / වර්ගයක් ලෙසය.

උළැඟි  විභේදය

    උඩුකුරැ විභේදයක් තවත් දැඩිව සිදු වු විට පාෂාණ සුථරය විභේද තලය ඔස්සේ ඉතා ඈතට දීවිමෙන් මෙය නිර්මාණය වේ. විභේද තලයේ ආනත කෝණය ඉතාම අඩුය. මේ අතරින් ද වැඩිම ආනත කෝණයක් සහිත උළැඟිය ලෙස ඇතමෙක් ප්‍රතිවර්තිත විභේදය (Reverse faults) හඳුනා ගනී. සංකිර්ණ නැමි ඇති ප්‍රදේශ වල පමණක් මේ උළැඟි නැමි දක්නට ලැබේ. 

                                                       (ඡායාරෑපය අන්තර් ජාලයෙනි.)

Almost horizontal thrust fault (Odeceixe, Alentejo, Portugal)   http://geologicalintroduction.baffl.co.uk

  
මෙවැනි උළැඟි විභේද  ප්‍රභේද ගණනාවක් විකිපීඩියා දක්වයි.

• Blind thrust faults

• Fault-bend folds

• Fault-propagation folds

• Thrust duplex

   

මෝආබ් විභේදය (උපුටා ගැනීම: විකිපිඩියාවෙනි.)

සුවිභේදය (ග්‍රාබන්)

                           http://www.physicalgeography.net/fundamentals/10l.html

 සුවිභේදයක් නිර්මාණය වන්නේ ඉහත රෑප සටහනේ දැක්වෙන ආකෘතියේ (1) සහ (3)  කොටස් ස්ථාවරව පවතිද්දි  (2) කොටස ගිලා බැසීමෙනි. මේ ආකාරයේ භූ රෑපයක් දක්නට ලැබිම විරල ය.

                                                   (ඡායාරෑපය අන්තර් ජාලයෙනි.)

                                Miniature Graben (Furnas, Alentejo, Portugal)   http://geologicalintroduction.baffl.co.uk

උදාහරණ:

සුප්‍රසිද්ධ රිෆට් නිම්නය මිට උදාහරණ සපයයි.

හෝස්ට් විභේදය 

                         http://www.physicalgeography.net/fundamentals/10l.html

මෙය ගිලා බැසීමක් නිසා මෙන්ම උතික්ෂිප්තයක් (එසවීමක්) නිසාද ඇති විය හැක. මෙහි රෑපයේ දැක්වෙන (2) කොටස ස්ථාවරව පවතින විට (1) හා  (3) කොටස් ගිලා බැසීම නිසා ඇති වුවක් බව ඇතෙමෙක් පිළිගන්නා අතර තවත් අය මෙහි මැද කොටස එසවීම නිසා නිර්මාණය වී ඇති බව පිළිගනී.

උදාහරණ:

එක්සත් ජනපදයේ ඌටා හා ඇරිසෝනා මේ ලක්ෂණය දැකිය හැක. එසේම ප්‍රංශයේ වොස්‍ජස් (vosges Mountains) කඳු ජර්මනියේ බ්ලැක්ෆොරස්ට් මීට උදාහරණ වේ.

සෝපාන විභේදය

        මෙය ඉතාම දුර්ලභ ගණයේ භූ රෑපයකි. මෙය ඇති වන්නේද විභේද ගණනාවක් පිය ගැට පෙළක ආකාරයෙන් සිදු වු විට ය.

   East coast, Sea of Cortez,  north of Guaymas. Chihuahua, Mexico   Mexico

උදාහරණ:

දකුණු ඇමරිකාවේ අන්දීස් කඳුවැටියේ පාමුල ප්‍රදේශයේ ද මේ ලක්ෂණ දැකිය හැක. 

බහුවිධ කුට්ටි විභේදය

විවිධ උන්නතාංශ දක්වන ගිලා බැසිම් රාශියක් මෙහි නිර්මාණය වී ඇත.අවස්ථා කිහිපයකදී විවිධ ප්‍රමාණයේ ආතතික බල ක්‍රියාත්මක වීම නිසා මෙය නිර්මාණය වී ඇතැයි විස්වාශ කෙරේ.නමුත් ඇතමෙක් මෙය විග හ කරන්නේ වරින් වර ඇති වු එසවීම් (උතික්ෂිප්තයන්) නිසා මෙය නිර්මාණය වු බවයි.

  
උදාහරණ:

                   ශ්‍රී ලංකාවේ මධ්‍ය කඳුකරය ම බහුවිධ කුට්ටි විභේදයක (උතික්ෂිප්තයක විය හැකි බව ඇතමෙකුගේ අදහස වේ) ප්‍රතිඵල වේ.

ආංශික විභේදය

                                                       (ඡායාරෑපය අන්තර් ජාලයෙනි.)

මෙවැනි විභේදයක් නිර්මාණය වන්නේ පාෂාණ තලය තනි විභේද රේඛාවකින් බෙදී එවා සමාන්තර ලෙස එකිවෙකට ප්‍රතිවිරැද්ධ දිශාවන්ට චලනය වීම නිසාවෙනි.

මේ සියලු හඳුනා ගැනීම් වලට අමතරව පශ්චිම විභේද රේඛා ලෙසින් හඳුනා ගන්නේ විවිධ නග්ණිකරණකාරක / ඛාදනකාරක (ඛාදන කාරක- සුළඟ, ගලන ජලය, ග්ලැසියර, මුහුදු තරංග ආදියට භූමියේ මතුපිට ගෙවා දැමිය හැක. ඒ නිසා ඒවා ඛාදන කාරක ලෙස හඳුන්වයි.) නිසා වෙන් වු භූමි  එසේ ඇති වු ආකාරයෙන් ම නොපැවත නැවත නැවතත් කොටස් වලට කැඩී යාම පශ්චිම විභේද රේඛා යනුවෙන් හඳුන්වනු ලැබේ. යථාපුර්ව විභේද රේඛා යනුවෙන් හඳුන්වන්නේ එසේ වෙනස් නොවු භූමි ය.

මේ විභේද සම්බන්ධව ගොඩනැ‍ඟෙන ප්‍රධාන තර්කයක් වන්නේ මේවා කියන හැටියට ගිලා නොබැස පාෂාණ කොටසක් එසවීම නිසා සිද්ධ උනා කියලා කියන එක.  මේ දෙකම බැහැර කළ හැකි මත නොවේ. 

මේ ලිපිය දිගු වැඩියි. ඒත් කොටස් කරලා දාන්න ගිහාම අධ්‍යාපනික අරමුණකින් මේ තොරතුරැ හොයන යම් කෙනෙකුට අපහසු විය හැකියි. නමුත් විභේද කිහිපයක් ගැන තොරතුරැ තවත් ඉතිරි වී තිබෙනවා. ඉදිරි දිනයක උළැඟි විභේද නමින් ලිපියක් ලියා ලින්ක් එකක් මේ ලිපියේ අමුණා තබන්නම්.

*මෙහි පලවන ඡායාරෑප අන්තර්ජාලයෙන් ලබා ගත් ඒවා වන අතර හුදෙක් දැනුම බෙදා ගැනීමේ චේතනාවෙන් ලබා ගත් ඒවා වේ. ඡායාරෑප වල අයිතිය එහි අයිතිකරැවන් සතු වේ.

Thank you:
http://www.physicalgeography.net/fundamentals/10l.html

http://geologicalintroduction.baffl.co.uk

http://en.wikipedia.org/wiki/Thrust_fault